Η ραγδαία διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ιδίως facebook, instagram, twitter) είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Σχεδόν κάθε άνθρωπος έχει λογαριασμό τουλάχιστον σε ένα από τα ως άνω μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ως άνω εφαρμογές δίνουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να κοινωνικοποιούνται εξ αποστάσεως και να εκφράζουν τις προσωπικές τους απόψεις. Ωστόσο, όπως στην δια ζώσης κοινωνικοποίηση, έτσι και στην εξ αποστάσεως δεν λείπουν οι παρεξηγήσεις, οι αντιπάθειες, οι καυγάδες και η εκφορά υποτιμητικών και προσβλητικών αναρτήσεων και σχολίων. Οι χρήστες συνήθως δεν αντιλαμβάνονται τις έννομες συνέπειες των πράξεών τους και ορμώμενοι από θυμό, ένταση, μίσος, αντιπάθεια και εκνευρισμό, εκφέρουν απόψεις και γνώμες που προσβάλλουν την προσωπικότητα τρίτων. Όλα τα ανωτέρω οδήγησαν σιγά – σιγά στη δημιουργία νέας δικηγορικής ύλης, την προσβολή της προσωπικότητας ατόμων μέσω των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης.
Κατά το άρθρ. 57 παρ. 1 εδ. α’ ΑΚ «Όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον» και κατά το άρθρ. 57 παρ. 2 ΑΚ «Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται». Κατά δε το άρθρ. 59 ΑΚ «Στις περιπτώσεις των δύο προηγούμενων άρθρων το Δικαστήριο με απόφασή του, ύστερα από αίτηση αυτού που έχει προσβληθεί και αφού λάβει υπόψη το είδος της προσβολής, μπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον υπαίτιο να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη αυτού που έχει προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωμή χρηματικού ποσού, σε δημοσίευμα ή σε οτιδήποτε άλλο επιβάλλεται από τις περιστάσεις».
Βάσει των ανωτέρω κανόνων δικαίου προστατεύεται το δικαίωμα της προσωπικότητας. Το δικαίωμα της προσωπικότητας, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, αποτελείται από ένα πλέγμα εκφάνσεων (ιδίως σώμα και ψυχή,) που συνθέτουν την υπόσταση του ανθρώπου. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα είναι απόλυτο, με την έννοια ότι αναπτύσσει την ενέργειά του εναντίον κάθε τρίτου προσβολέα, ο οποίος οφείλει να άρει τις υφιστάμενες προσβολές, να μην τις επαναλάβει στο μέλλον και να αποκαταστήσει τη ζημία του προσβληθέντος ατόμου. Αν μη τι άλλο, στο δικαίωμα της προσωπικότητας εμπίπτουν η τιμή, η υπόληψη, το ήθος, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία και η ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Προσβολή δε, της προσωπικότητας δημιουργείται με οποιαδήποτε ανάρτηση τρίτου, με την οποία διαταράσσεται η κατάσταση που υπάρχει σε μία ή περισσότερες εκδηλώσεις της σωματικής, ψυχικής, πνευματικής και κοινωνικής ατομικότητας του βλαπτομένου κατά τη στιγμή της προσβολής. Έτσι, προσβολή προσωπικότητας συνιστούν ιδίως πράξεις, που περιέχουν ονειδισμό ή αμφισβήτηση της προσωπικής, επαγγελματικής φυλετικής, σεξουαλικής υπόστασης ενός ατόμου. Εξάλλου, η προσβολή της προσωπικότητας μπορεί να προέλθει και από ποινικά κολάσιμη πράξη, όπως εξύβριση, απλή δυσφήμηση ή συκοφαντική δυσφήμηση, που προβλέπονται και τιμωρούνται από τις διατάξεις των άρθρ. 361, 362 και 363 ΠΚ. Ειδικότερα, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρ. 362 και 363 ΠΚ, όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ενώπιον τρίτου ισχυρίζεται ή διαδίδει για άλλον γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη του, διαπράττει το έγκλημα της δυσφήμισης, και αν το γεγονός αυτό είναι ψευδές και ο υπαίτιος γνώριζε ότι τούτο είναι ψευδές, τότε διαπράττει το έγκλημα της συκοφαντικής δυσφήμισης. Έτσι, για τη στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασης αμφοτέρων των ως άνω εγκλημάτων απαιτείται ισχυρισμός ή διάδοση από τον υπαίτιο, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, γεγονότος που θα μπορούσε να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή ενός ατόμου, ενώ στην περίπτωση της συκοφαντικής δυσφήμισης το γεγονός απαιτείται να είναι ψευδές και ο υπαίτιος να γνώριζε την αναλήθειά του. Ως ισχυρισμός θεωρείται η ανακοίνωση προερχόμενη ή εξ ιδίας πεποιθήσεως ή γνώμης ή εκ μεταδόσεως από τρίτο πρόσωπο. Αντίθετα, διάδοση υφίσταται, όταν λαμβάνει χώρα μετάδοση από άλλο ήδη γενομένης ανακοίνωσης. Ο ισχυρισμός ή η διάδοση επιβάλλεται να γίνεται ενώπιον τρίτου. Αυτό που αξιολογείται είναι το γεγονός, δηλαδή οποιοδήποτε συμβάν του εξωτερικού κόσμου, αναγόμενο στο παρόν ή παρελθόν, υποπίπτον στις αισθήσεις και δυνάμενο να αποδειχθεί. Αντικείμενο προσβολής είναι η τιμή και η υπόληψη του φυσικού προσώπου. Ο νόμος θεωρεί ως προστατευόμενο αγαθό την τιμή ή την υπόληψη του προσώπου, το οποίο είναι μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας και κινείται στο πλαίσιο της συναλλακτικής ευθύτητας. Η τιμή του προσώπου θεμελιώνεται επί της ηθικής αξίας, η οποία πηγή έχει την ατομικότητα και εκδηλώνεται με πράξεις ή παραλείψεις. Δεν αποκλείεται στην έννοια του γεγονότος να υπαχθούν η έκφραση γνώμης ή αξιολογικής κρίσης, ακόμη δε και χαρακτηρισμός, οσάκις αμέσως ή εμμέσως υποκρύπτονται συμβάντα και αντικειμενικά εκδηλωτικά στοιχεία, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση συνιστούν προσβολή της προσωπικότητας, δηλαδή μόνον όταν συνδέονται και σχετίζονται με το γεγονός κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ουσιαστικώς να προσδιορίζουν την ποσοτική και ποιοτική του βαρύτητα (ΑΠ 456/2014, ΑΠ 531/2014, ΑΠ 931/2014, ΑΠ 1230/2014, ΑΠ 471/2013, ΑΠ 882/2013, ΑΠ 109/2012, ΑΠ 500/2012, ΑΠ 285/2012, ΑΠ 967/2011, ΑΠ 179/2011, ΑΠ 387/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Σε περιπτώσεις που υπάρχει παράνομη και υπαίτια προσβολή της προσωπικότητας ατόμου μέσω αναρτήσεων και σχολίων σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης τυγχάνουν εφαρμογής (και) οι διατάξεις περί αδικοπραξιών (ΑΠ 167/2000), οπότε συνδυαστικά εφαρμόζονται και τα άρθρ. 914, 919, 920 και 932 ΑΚ. Σύμφωνα με το άρθρ. 914 ΑΚ «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει», κατά δε το άρθρ. 932 ΑΚ «Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του αποζημίωση για ηθική βλάβη. Αυτό ισχύει κυρίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της τιμής, της υγείας ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του».
Κατά το άρθρ. 297 εδ. α’ ΑΚ «Ο υπόχρεος σε αποζημίωση οφείλει να την παράσχει σε χρήμα». Σε περίπτωση προσβολής προσωπικότητας ατόμου μέσω αναρτήσεων και σχολίων σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεμελιώνεται δικαίωμα διεκδίκησης χρηματικής ικανοποίησης του προσβληθέντος, λόγω ηθικής βλάβης που έχει υποστεί (ΟλΑΠ 2/2008, ΑΠ 1599/2000, ΑΠ 333/2010, ΑΠ 356/2010, ΑΠ1007/2010). Το ύψος της αποζημίωσης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος, την βαρύτητα, τη διάρκεια της προσβολής, καθώς και τον αντίκτυπο που είχε στην υποβάθμιση της προσωπικότητας του προσβληθέντος.
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρο. 614 παρ. 7 ΚΠολΔ, διαφορές από δημοσιεύματα ή ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές είναι οι κάθε φύσεως διαφορές που αφορούν σε αποζημιώσεις οποιαδήποτε μορφής περιουσιακής ζημίας ή ηθικής βλάβης που προκλήθηκε δια του τύπου ή με ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές, ή μέσω διαδικτύου και γενικά κάθε άλλο σύγχρονο μέσο διάδοσης πληροφοριών και ειδήσεων όπως και οι συναφείς προς αυτές αξιώσεις προστασίας της προσωπικότητας των προσβληθέντνων, όλες δε οι ανωτέρω διαφορές δικάζονται κατά την ειδική διαδικασία των περιουσιακών διαφορών του άρθρ. 614 ΚΠολΔ. Στην έννοια, δε, του τύπου υπάγεται και η δημοσίευση, μέσω ηλεκτρονικού εγγράφου, στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε προσβολή της προσωπικότητας πραγματοποιείται μέσω διαδικτύου (internet), να συνιστά δια του τύπου προσβολή και να εκδικάζεται κατά την ανωτέρω ειδική διαδικασία (ΑΠ 1652/2013 ΝοΒ 2014. 616, ΕφΔωδ 36/2011, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 680/2009, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕφΑθ 8962/2006 ΕλλΔνη 2007. 1518, ΠΠρΑθ 6411/2013 ΕλλΔνη 2014. 821, ΠΠρΑθ 6148/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 1767/2015 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, κρίθηκε ότι δύναται να επέλθει προσβολή προσωπικότητας προσώπου μέσω ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης, καθότι α) δίνεται η δυνατότητα σε κάθε συνδεδεμένο χρήστη να δημιουργήσει το προσωπικό του ιστολόγιο και β) να προβεί μέσω αυτού σε σύντομες δημοσιεύσεις και σχόλια που θίγουν τρίτους. Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η εξύβριση του ενάγοντα από τον εναγόμενο με την ανάρτηση δημοσιεύσεως στον προσωπικό λογαριασμό που διατηρούσε ο εναγόμενος στη διαδικτυακή πλατφόρμα twitter αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας, τελεσθείσα δια του τύπου προσβολή, υπαγόμενη προς εκδίκαση κατά την ειδική διαδικασία των περιουσιακών διαφορών και πιο συγκεκριμένα κατά τη διαδικασία του άρθρ. 614 παρ. 7 ΚΠολΔ. Ως εκ τούτου, έγινε δεκτή εν μέρει η αγωγή του ενάγοντα κατά του εναγόμενου για προσβολή της προσωπικότητάς του και επιδικάστηκε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 1143/2016 απόφαση του Εφετείου Αθηνών, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, έγινε δεκτή αγωγή κατά κατόχου και διαχειριστή ειδησεογραφικού ιστολογίου, ο οποίος δημοσίευσε άρθρα, που συνέταξε ο ίδιος, τα οποία έθιξαν την προσωπικότητά του ενάγοντα, πλήττοντας την προσωπική τιμή και υπόληψή του, καθόσον διαλαμβάνονταν σε αυτά ψευδείς, συκοφαντικοί και υβριστικοί ισχυρισμοί του εναγόμενου σε βάρος του ενάγοντος, με σκοπό την τρώση της ηθικής, κοινωνικής και επαγγελματικής του υπόστασης και των οποίων έλαβε γνώση μεγάλος και μη δυνάμενος να προσδιοριστεί αριθμός χρηστών του διαδικτύου. Κρίθηκε ότι ορθώς το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο με την εκκαλουμένη απόφαση δέχθηκε ότι η επίδικη αγωγή εμπίπτει στις διαφορές από δημοσιεύματα και επομένως εφαρμοστέα είναι η διαδικασία των διαφορών που αφορούν προσβολές από δημοσιεύματα ή ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Ειδικότερα, αποδείχθηκε ότι ο εναγόμενος προέβη σε σχόλια που περιείχαν γεγονότα και αξιολογικές κρίσεις, που εκφράζουν, κατά την κοινή αντίληψη, σαφή περιφρόνηση προς το πρόσωπο του ενάγοντα, προσβάλλουν την προσωπικότητά του και βλάπτουν την τιμή και την υπόληψή του.
Σύμφωνα με την προσφάτως εκδοθείσα υπ’ αριθ. 3587/2020 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, αδημ., απορρίφθηκε ως ουσιαστική αβάσιμη η αγωγή του ενάγοντος για προσβολή της προσωπικότητάς του εκ των αναρτήσεων και των σχολίων του εναγόμενου στο facebook.
Από το σύνολο των ανωτέρω εξάγεται ότι, οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά τη χρήση των εν λόγω εφαρμογών. Σε περίπτωση που έχετε υποστεί οιαδήποτε προσβολή στην προσωπικότητά σας από τρίτους στο πλαίσιο χρήσης εφαρμογών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μπορείτε να απευθυνθείτε στο γραφείο μας και εμείς θα φροντίσουμε να προασπίσουμε τα δικαιώματά σας συντάσσοντας 1) σχετική αγωγή, με την οποία θα επιδιώκεται η χρηματική σας ικανοποίηση και 2) σχετική μήνυση, με την οποία θα ζητείται η ποινική καταδίκη του θύτη. Στην πρώτη μας συνάντηση είναι σημαντικό να μας προσκομίσετε αντίγραφο της αστυνομικής σας ταυτότητας, το τελευταίο σας εκκαθαριστικό σημείωμα και τις επίδικες αναρτήσεις και δημοσιεύσεις.